( 1819-1910 )

Ибтидои ҳар сухан аввал ба номи мустаҳон,

Холиқи арзу само парвардигори инсу ҷон.

Авал ба номи холиқи мустаон,

Дар сухан Мулло Назаршо чун булбулон…

          Тақрибан дар соли 1819 дар деҳаи зебоманзари Намадгут Мулло Назаршо дар оилаи деҳқон чашм ба дунёи ҳасти кушод. Назаршо хату саводи ибтидоиро дар назди амакаш Мулло-Қаравул, ки дар замони худ яке аз одамони босаводтарини замони худаш ба ҳисоб мерафт омухта, минбаъд дар ин ҷода ба комёбиҳои бузурге ноил гардида, ҳамчун шоири халқи ва олими дини дар байни мардум машҳур гардидааст.Эшон аз синни ҷавониаш попеч дар роҳи ростию росткорӣ, илму адаб буд.
 
     Дар урфият мегуянд Ранҷи муъмин ашки Худо ва дуъои муъмин мустаҷоб аст.
Назаршо дар байни ҳамсабақонаш сину-солу қаду-қоматаш хурд буд, вале ба омӯзиши илм шавқу рағбати зиёд дошт. Дар ин асно дар зиндагии Назаршо саргузаште рух дод, ки як марди Худоҷуй дохили мадраса гардида аз омӯзгор Мулло Қаравул хоҳиш намуд, ки ба вай як роҳбаладе диҳад, ки онро то қадамгоҳи Ҳазрати Али (а) раҳнамои намояд. Дар бораи қадамгоҳи Хазрати Али (а) дар байни мардуми ин манотиқ чунин ривоят аст:

     ”Дар қисми ғарбу шимоли деҳа дар болои теппаи нисбатан мушкилгузар тахтасанге хобидааст, ки дар руйи он ба монанди иззи суми асп нақше вуҷуд дорад ва мардуми ин маҳал онро иззи суми аспи Ҳазрати Али (а) маънидод мекунанд.”

      Дар он замонҳо мардуми ин сарзамин барои дарёфти нияту мақсадҳои некашон ба онҷо баҳри зиёрат мерафтанд. Ва ин мард мехостаст ба онҷо раваду зиёраташ кунад, баъди мулоқот омузгор Мулло-Қаравул хохиш намуд:
- марҳамат, худат аз байни шогирдонам рохбаладатро интихоб намо. Мард менигарад, ки ҳама ба у менигаристанду Назаршо машғули хондану навиштан буд, пас онро интихоб мекунад. Назаршо рафта зиёратгоҳро ба у нишон медиҳад ва ин мард орзӯ доштааст, то ба онҷо равад. То ин дам ӯ фарзанд надошт ва аз Худованди бениез умеду орзӯ кардааст, ки то соҳиби фарзанде шавад.

     Баъд аз он ба Назаршо менигарад ва мепурсад, ки чи орзӯ дар дилат дори? Азбаски мард бисёр марди нурониву ситорадор буд Назаршои хурдакак ҷуръати гапзадану гуфтанро ба ӯ накард ва ин марди нурони мегуяд, ки ман дидам вақте, ки вориди мадраса гаштам, дигарон маро менигаристанду фикру хайёли шумо руҷуъ ба хониш буд, гарчи шумо ба ман умеду ормонатонро намегуед, ман дуъои хайр мекунам аз Худованди мутаол барои ҳафт пуштатон орзӯ дорам, ки илоҳо аз илму адаб баҳравар гарданд.

      Мамнунам аз арвои поки он мард, ва беандоза хушнудам, ки тухми лутфу меҳрубонӣ ва дуъои хайри ӯ дар шони бузурги авлодам бо муҳаббат парвариш шуду хӯшаи маърифаташ ба хирмани камолот расид ва то кунун кабутари бахти чаҳор пушти мулло Назаршо дар фазои илму ирфон ва ҳамқадами замонанд.
 
  

     Назаршо соҳиби як писару се духтар буд писараш Зуробек ва духтаронаш Гулшодбегим, Аётбегим ва Бика ном доштаанд. Ин марди некбин кулли фарзандонашро дар як одоби меҳрубони ва илму маърифат тарбият намуда, ҳамчун инсонҳои комил ба воя расонид. Назаршо, ки шахси донишманди замони хеш буд, ҳаммаслакон ва ҳамдиёронаш ба ӯ лақаби “Мулло”-ро изофа намудан ва минбаъд ӯро мулло Назаршо меномиданд. Мулло Назаршои ишкошими яке аз шоирони ҳозирҷавоби Бадахшон, ходими беҳтарини диниву илми он замон буд. Аз сарнавишти мулло Назаршо– сокинони ин диёр ҳикоят мекунанд, ки камина беандоза ҳозирҷавоби ирфонии даврони худ буд
 
       Акнун мехостам ин ҷо яке аз ин суҳбатҳои уро бо Пир Шоҳхудобанда бикорам, ки ҳадафи пир аз озмоҳиши илҳоми ӯ буд, ки то чи андоза ба изофаи муллогиаш арзанда аст. Гарчи то он дам овозаву, ҳозирҷавобии мулло Назаршо сару садои баланде дошт ва ин овозаҳо боиси эҳтироми ӯ гардида буд, аз ин лиҳоз пир Назаршоро ба вохури ба назди худ давъат кард. Пир бохабар буд ва мехост то бо чашми хеш аз илҳоми камина баҳравар гардад. Баробари диданаш пир аввал шуда бо ишон каломи худро чунин оғоз намуд:
 
Пир Шоҳхудо банда:
​

                                    Гуле,ки парвариши дасти боғубон нахурад,
                                   Агар ба чашмаи хуршед сар занад худруст.

 
Мулло Назаршо билофосила бо лаби пурханда чунин чавоб гуфт:

                                         Дасту пои боғубон бусидан аз беҳимматист,
                                        Саъй кун то бе калид ин дар ба рӯят во шавад.
 
   

 Баъд аз шунидани каломи хушлафзу хушмазмуни мулло Назаршо, пир куллан қонеъ гашту мисраи дигареро лабрез кард:
                                       

                             Ай Назаршо ба ту офарин!!!

                                        Аз чашми сарам пардае бардошти,
                                        Бар дилу бар дидаам рушнои кошти.
 

    Баъд аз суҳбати меҳролуди онҳо Пир Мулло Назаршоро ба меҳмони даъват кард ва бо самимият гуселаш кард.

      Сарҷамъи бузургонамон дар ин акс, тақрибан соли 1902, дар деҳаи Рин ҳангоми мулоқоташон бо намояндагони Русияи подшоҳи дар мавзӯъи дохилшудани Бадахшон ба ҳаййати Русия. Ин масъала дар байни давлатҳои Англия ва Россия пухта буд, ки тарафи рости сохили дарёи Бадахшон ба ҳаййати Руссия дохил мешаваду -тарафи чапи соҳили дарёи Бадахшон ба ҳаййати Англия. Ин аксро хушбахтона дар яке аз китобхонаҳои Маскав дастрас кардем.
Пеш аз бо ҳам омадани хирадмандонамон дар масаълаи дохил шудани Бадахшон ба ҳаййати Русия мулло Назаршо алакай ба ҳокимони он даврон, шеъри тоза эҷодашро ба қалами зоҳири овардааст, дар мисраҳои шеъриаш рушан аст, ки иддае аз ҳокимон бар зиди ин ақоидан
 

                                              Фасли баҳор бигзашт, омад маҳи тамус,
                                              Омад садои тум-туми овозаи урус.
                                              Лашкар кашид аз тарафи Тура бини Кус,
                                              Оким наёфт фурсати пушидани чамӯс.
                                              Бечора побараҳна халоси наёфт он,
                                             Тақсими молу мулк файсала карданд бо фарҳанг.
                                              Аз хади Зорқул ба Помиру то Вранг,
                                              Афғон ҳамекунад ба Шумо зулму ҷабру ҷанг.
                                              Аз ҳар қарор молия дорад бигирад он,

      Аз каломи Назаршо малум гашт, ки вохури дар фасли тобистон баргузор шудааст.
"Лашкар кашид аз тарафи Тура бини Кус" Тура бини Кус сардори русҳо, яне бо сардори Тура бини Кус, сорбозон сарҳадро муҳофизат мекарданд.
"Тақсими молу мулк файсала карданд бо фаранг" манзур аз ин мисра дар он аст, ки бе ягон ҷангу хунрезиҳо тавонистаанд сарадро тақсим кунанд. «Афғон ҳамекунад ба шумо зулму ҷабру ҷанг,
Аз ҳар қарор молия дорад бигирад он.» ин каломаш ишора бар он аст, ки хушбахтона афғоно дигар имконияти ғоратгари, ҷангу зулмиро пайдо намекунад
 
  
         Мулло Назаршо дӯст медошт дар таги мачнунбеди хонааш қомат афрохта буд, дам занаду аз ҳавои тозаву, манзараи дилошуби диёраш лаззат барад, рӯзе бо ҳамроҳи наберааш Сайфулло аз хона ба ҳавои тоза баромада асоашро ҷуйё мешавад, аммо намеёбад. Даме ба Сайфулло нигаристу ниёз ба ҷустанаш дошт. Наберааш Сайфулло асояшро даррав пайдо карду гуфт, бобоҷон асо дар назди шумо буд, боварам нест, ки надидед.
Муло Назаршо дар ҷавоб чунин гуфт:

                                             Солам ба навад расиду умрам кам шуд,
                                             Дастам ба асо расиду пуштам хам шуд.
                                             Оинаи равшанои, ки ман медидам,
                                             Зангол гирифту равшанои кам шуд.
 

    Мулло Назаршо пайваста аз пешравиҳои диёри худаш хурсанд мегардид ва дар инҷода шеърҳо низ эъҷод менамуд 

    Дар дехаи  Шитхарви нохияи Ишкошим Холдорбек ном марде мезист,   У дар таърихи водии Вахон роҳи мушкилгузари  мавзеъи Нархунд-ро ки дар рафту омади мардум монеъаҳои зиёдро эъҷод менамуд, дасти сохта  ба сомон расонид.   Мулло Назаршо  бади чанде аз ин роҳи ба сомономада гузар карда, аз корнамоии Холдорбек ба ваҷд меояд. Мисраҳои шеъри дар бораи Холдорбеки заҳматкаш маҳз дар роҳи дараи Нархунд эъҷод шудаанд:  

                                                Миёни мардҳо, Холдор мард аст,

                                               Ки кори куҳкани Фарҳод кардаст.

                                               Роҳи душворро гардонда осон,

                                               Нигаҳбони ӯ бошад Шоҳи мардон,

      Аз қозии он даврон мардуми деҳот он қадар ризо набудан, хурд то бузург даъво мекарданд. Мулло Назаршо бисёр қавмдӯсту, дустдори пайвандонаш буд. Рӯзе ба дидори наздиконаш сафарбар мешаваду дар яке аз рустохои боло дучори ҷанҷоли мардуми оддиро бо қози рубару мешавад.Ногуфта намонад мулло Назаршо марди ростқавлу, хоксору, боимону, ҳақикатҷӯй буд. Аз рафтору хислати ноинсонвори қози нороҳат мегардад. Дар маҷмуъ дикқати ҳамагонро ба худ ҷалбониду ба қози бо чунин шеъраш баҳо медихад:

                                                        Ай қозии ришдори Хар,
                                                        Эй беҳаё, хокат ба сар.

                                                        Расвои халқони магар ?
                                                        Ё аз ҳақиқат бехабар.
 
                                                         Гум бод номат аз ҷоҳон,
                                                         Гирён  зи ту пиру ҷавон.
 
                                                         Аз баҳри ишрат ай чатоқ ,
                                                         Доди занатро се талоқ .
 
                                                         Фарзандонат дар фироқ,
                                                        Эй ланатии ришдароз.

                                                         Гум бод номат аз ҷаҳон,
                                                         Гирён зи ту пиру ҷавон.

       Боигарии аслие, ки мо халқи тоҷик дорем, аниқтараш мо бадахшониҳо дорем албатта, маданияту фарҳанги баланд, шоирону нависандагони нотакроранд, ки мислашон дар олам дар он замон он қадар зиёд набудаанд. Нафароне, ки бо дасту дили пок ба инсоният некиву накукориро панд додаанд, хислатҳои баланди инсонӣ – дӯстиву рафоқат, ҳамдигарфаҳмиву муҳаббат, ва сулҳ буданро тавсия кардаанд. Хушнудии камина ишора бар он аст, ки аз баракати ин бузургонамон то кунун ин некиву накукори ҳамчун падидаи нодир ва арзишманд дар байни моён боқи мондааст ва умедворам, ки аз насл ба насл бамонанди зинҷир васл шуду, боқию гиромӣ хоҳад монд.

   Мулло Назаршо дар сини 91 солагиаш ин дунёро падруд кард, вале номи нек ва қисме аз  ашҳору эъҷодиёташ то кунун зиндааст.
                                            

                                        “Баъд аз вафот турбати ман дар замин маҷӯ,

                                          Дар синаҳои мардуми ориф, мазори мост.”

 
                                                               Бо эҳтироми самимӣ  Саодатқадам Назаршоев.

Читать другие статьи Саодатқадам Назаршоев

<<Скачать docx>>